રામાયણમાં સીતા માતાની પવિત્રતા અને ભક્તિના અનેક કિસ્સાઓ જોવા મળે છે. તેમાંથી એક ખૂબ જ રસપ્રદ અને અર્થપૂર્ણ કિસ્સો છે જ્યારે રાવણ સીતા માતાને લંકા લઈ ગયો હતો. અશોક વટિકામાં રાવણ સીતા માતાને વારંવાર ધમકાવતો અને પ્રલોભન આપતો હતો, પરંતુ સીતા માતા હંમેશા ભગવાન રામનું જ ચિંતન કરતી રહેતી.
જ્યારે રાવણ સીતા માતાની નજીક આવતો ત્યારે સીતા માતા હાથમાં ઘાસનું તણખલું ઉપાડી લેતી. આવું તેઓ શા માટે કરતી હતી?
આ વાત સમજવા માટે આપણે થોડા પાછળ જવું પડશે. જ્યારે માતા સીતા અને ભગવાન રામના લગ્ન થયા, ત્યારે માતા સીતાનો ખૂબ જ આદર સાથે પ્રવેશ કરવામાં આવ્યો હતો અને ઉત્સવ ઉજવવામાં આવ્યો હતો. પરંપરા મુજબ, નવપરણિત સ્ત્રીએ પોતાના હાથથી કઈંક મીઠી વાનગી બનાવવાની હોય છે. આ પરંપરા મુજબ માતા સીતાએ પણ ખીર બનાવી. રાજા દશરથ સહીત કેટલાક ઋષિઓને આ ખીર પીરસવામાં આવી.
સીતાજી જયારે ખીર પીરસતા હતા, ત્યારે પવનનો ઝાપટો આવતા એક ઘાસનું તણખલું રાજા દશરથની ખીરમાં પડ્યું. સીતાજીએ તે તણખલું જોયું, પણ પ્રશ્ન એ હતો કે ખીરમાં હાથ કોણ નાખશે. પછી સીતાજીએ દૂરથી તે તણખલા તરફ જોયું, તે તણખલું રાખના નાના ટપકા સમાન રહી ગયું. સીતાજીએ વિચાર્યું કે કોઈએ જોયું નથી. પરંતુ દશરથ રાજાએ આ ઘટના જોઈ.
રાજા દશરથે માતા સીતાજીને પોતના શયનખંડમાં બોલાવ્યા. ત્યારે રાજા દશરથે કહ્યું, ‘મેં આજે ભોજન દરમિયાન તમારો ચમત્કાર જોયો. તમે વાસ્તવિક વિશ્વ માતાનું બીજું સ્વરૂપ છો. પણ તમારે એક વાત યાદ રાખવી જોઈએ કે આજે તમે જે નજરથી એ તણખલા સામે જોયું એ દૃષ્ટિથી તમારા દુશ્મનને પણ ન જુઓ. તેથી જ જ્યારે પણ રાવણ સીતાજીની સામે આવતો ત્યારે તે ઘાસનું તણખલું ઉપાડી લેતા અને રાજા દશરથજીના શબ્દોને યાદ કરતા. જો સીતાજી ઈચ્છે તો માત્ર એક નજરથી જ રાવણને ભસ્મ કરી શકત. પરંતુ રાજા દશરથને આપેલા વચનને કારણે તે શાંત રહી.
જ્યારે રાવણ સીતા માતાની નજીક આવતો ત્યારે સીતા માતા ઘાસનું તણખલું ઉપાડીને રાજા દશરથના આશીર્વાદ યાદ કરતી. ઘાસનું તણખલું અહીં એક પ્રતીક છે.
- પવિત્રતા: ઘાસનું તણખલું સીતા માતાની પવિત્રતાનું પ્રતીક છે. ભલે રાવણ જેટલો પણ પ્રયાસ કરે, સીતા માતાનું હૃદય હંમેશા શુદ્ધ રહ્યું.
- ભક્તિ: ઘાસનું તણખલું સીતા માતાની ભગવાન રામ પ્રત્યેની ભક્તિનું પણ પ્રતીક છે. જ્યારે તેઓ ઘાસનું તણખલું જોતી ત્યારે તેમનું મન ભગવાન રામમાં જ લીન થઈ જતું.
- આત્મસંયમ: સીતા માતા પાસે દિવ્ય શક્તિ હતી છતાં તેમણે ક્યારેય તેનો દુરુપયોગ કર્યો નહીં. રાવણ જેવો દુષ્ટ રાક્ષસને નાશ કરવાની શક્તિ હોવા છતાં તેમણે રાજા દશરથના આશીર્વાદને યાદ કરીને શાંત રહી.
આમ, સીતા માતા અને ઘાસના તણખલાની આ વાર્તા આપણને પવિત્રતા, ભક્તિ અને આત્મસંયમ જેવા ગુણોનું મહત્વ સમજાવે છે.
